O ρόλος της οικογένειας στην κοινωνικοποίηση των παιδιών

[ Της Στεργιανής Μαντζιούρα ]
  

Όταν οι γονείς απευθύνονται σε ένα ειδικό για να τη διερεύνηση και τον χειρισμό μιας διαταραχής στο συναίσθημα και στη συμπεριφορά του παιδιού, λαμβάνονται υπόψη οι εξής παράγοντες: α) Το ατομικό ιστορικό του παιδιού όπως έχει διαμορφωθεί μέχρι εκείνη τη στιγμή β) Η δομή και ο τρόπος λειτουργίας της οικογένειας γ) Η χρονική φάση κατά την οποία αναζητείται η βοήθεια από τους γονείς και παρουσιάζονται οι δυσκολίες .

Για να λειτουργεί αποτελεσματικά η οικογένεια, θα πρέπει να καλύπτει τις σωματικές και συναισθηματικές ανάγκες των μελών της, να κοινωνικοποιεί τα παιδιά και να φροντίζει για ώστε τα μέλη της να είναι συναισθηματικά υγιή. 

Αυτό σημαίνει ότι α) υπάρχει μια ήρεμη οικογενειακή ατμόσφαιρα που θα διαμορφώσει το αντίστοιχο είδος και ποιότητα των σχέσεων των μελών, β) η λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία των μελών δεν είναι διαταραγμένη κι έτσι τα μάλη της συζητούν και ακούν το ένα το άλλο, γ) υπάρχει σταθερότητα, δηλαδή αίσθηση συνέχειας στην οικογένεια και προσαρμοστικότητα, δηλαδή η οικογένεια μπορεί επαρκώς να ανταποκριθεί σε αλλαγές, δ) τα μέλη δεν είναι υπερβολικά εξαρτημένα ή απομονωμένα το ένα από το άλλο ε) υπάρχει η ικανότητα της λήψης αποφάσεων και της αντιμετώπισης των προβλημάτων που θα προκύψουν στην οικογένεια και τέλος στ) μπορεί η οικογένεια να δημιουργεί σχέση με τους άλλους και να μην είναι απομονωμένη. Αν κάποιος ή κάποιοι από τους παραπάνω παράγοντες δεν πληρούνται , τότε θα δημιουργεί ένα ρήγμα στο οικογενειακό σύστημα το οποίο θα έχει επιπτώσεις στις σχέσεις αλλά και στις συμπεριφορές των μελών της.

Καθώς τα μέλη μιας οικογένειας δεν ζουν εντελώς ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, οι σχέσεις τους αλληλοεπηρεάζονται ξανά και ξανά. Η δυσλειτουργια στις σχεσεις ή/και η διαταραγμενη συμπεριφορά ενός μέλους θα επηρεάσει το οικογενειακό σύστημα και το αντίθετο. 

ΟΙ συμπειφορές που εμφανίζουν οι γονείς , οι κοινωνικές τους δεξιότητες, το σύστημα αξιών τους κ.τ.λ. αποτελούν αντικείνεο μίμησης και εσωτερίκευσης από τα παιδιά. Με αυτές τις δεξιότητες, που έχουν αποκτήσει, τα παιδιά θα κοινωνικοποιηθούν ομαλά ή όχι.

Αν αναρωτιόμαστε γιατί ένα 6χρονο παιδί εμφανίζει επιθετικές συμπεριφορές (σωματική βία, λεκτική βία – ύβρεις) κάθε φορά για να επιβάλει την άποψή του ή να λύσει τις διαφορές του με τα άλλα παιδιά, θα πρέπει να εξετάσουμε αρχικά το οικογενειακό πλαίσιο και τον τρόπο που αυτό λειτουργεί. Μήπως με αυτό τον τρόπο επικοινωνούν οι γονείς; Μήπως υπάρχουν συνεχείς συγκρούσεις και καβγάδες, δημιουργώντας μια διαταραγμένη οικογενειακή ατμόσφαιρα; Μήπως τα όρια στη συμπεριφορά του παιδιού είναι ασαφή και δεν μπαίνουν κάθε φορά που το παιδί εμφανίζει τις αντίστοιχες συμπεριφορές στο σπίτι; 

Αν αναρωτιόμαστε επίσης, γιατί ένα παιδί δεν έχει κίνητρο μάθησης, θα πρέπει πάλι να ανατρέξουμε στην ιστορία της οικογένειας να ερευνήσουμε κατά πόσο και με ποιον τρόπο οι γονείς μαθαίνουν στο παιδί να έχει κίνητρο μάθησης. Πως αντιμετωπίζουν οι ίδιοι τη διαδικασία της μάθησης (τους αρέσει να μαθαίνουν; τους βλέπει το παιδί να διαβάζουν;) πως επιβραβεύουν το παιδί όταν μαθαίνει, ΄πως το τιμωρούν όταν δεν μαθαίνει κ.τ.λ

Τις συμπεριοφορές και κοινωνικές δεξιότητες που θέλουμε το παιδί να έχει (π.χ. από τις πιο απλές όπως: να βουρτσίζει τα δόντια του ή να μαζεύει τα πράγματά του , μέχρι αυτές που απαιτούνται στην κοινωνικοποίησή του όπως : να απαντάει όταν το ρωτούν , να χαιρετάει, να μπορεί να μπει σε μια ομάδα κ.τ.λ) δεν αρκεί να μόνο να τις υπαγορέυουν οι γονείς ξανά και ξανά αλλά και κυρίως να τις έχουν οι ίδιοι και να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής λειτουργίας στην οικογένεια. Πως ένα παιδί θα εσωτερικεύσει μια επιθυμητήσυμπεριφορά ή δεν θα εσωτερικέυσει μια ανεπιθύμητη/μη κοιωνικά αποδεκτή αν δεν είναι, ή αντίστοιχα είναι, συμπεριφορά των γονιών;

Κοινωνικές δεξιότητες είναι το σύνολο των δεξιοτήτων που απαιτείται να διαθέτoυν τα άτομα, έτσι ώστε να επικοινωνούν, να συνδέονται με τους άλλους και εν τέλει να κοινωνικοποιούνται. Είναι έμφυτες; Όχι. Η ικανότητα να μαθαίνει κανείς από το περιβάλλον του είναι έμφυτη. Όμως, το τι θα μάθει, εξαρτάται από παράγοντες που προέρχονται από το ίδιο το άτοµο, από παράγοντες που σχετίζονται µε το ίδιο το αντικείµενο της µάθησης και άλλοι από εκείνους που έχουν ως πηγή τους το περιβάλλον. Επειδή οι παράγοντες διαφέρουν από άτοµο σε άτοµο, είναι επόµενο ότι και η ικανότητα για µάθηση, αλλά και ο τρόπος µε τον οποίο μαθαίνει ο καθένας να διαφέρουν.Τι σημαίνει ένα παιδί να έχει αναπτύξει κοινωνικές δεξιότητες; Γενικά σημαίνει να πετυχαίνει κοινωνικούς στόχους: δηλαδή να μπορεί να αντιλαμβάνεται, να ερμηνεύει, να προσαρμόζεται σε διάφορα κοινωνικά πλαίσια , να αλληλεπιδρά με άλλα παιδιά και ενήλικες, να κάνει φίλους. Ενδεικτικά:

1. Να μπορεί να οργανώνεται: Δηλ: Να περιμένει, να φροντίζει μόνο του τα πράγμάτα του και να τηρεί το πρόγραμμά του, να προετοιμάζεται μόνο του για τα μαθήματα του κ.τ.λ

2. Να κάνει αμοιβαία συναλλαγή: Να μιμείται θετικές συμπεριφορές, να μοιράζεται τα πράγματά του όταν εκείνο θέλει, να περιμένει τη σειρά του ,να παίζει, να χαιρετάει, να κάνει διάλογο, να συμμετέχει σε μια συζήτηση χωρίς να διακόπτει ή χωρίς να μένει σιωπηλό όταν το ρωτούν , να ζητάει βοήθεια/να προσφέρει βοήθεια, να ζητάει να σε κάποιον να παίξουν κ.τ.λ.

3. Να ανταποδίδει την κοινωνική συναλλαγή: να απαντά στο πείραγμα χωρίς επιθετικές/παθητικές συμπεριφορές, , να εκφράζει τα συναισθήματά του, να κάνει βλεμματική επαφή όταν μιλάει με κάποιον, να αρνείται την κακή επιρροή π.χ να αρνείται όταν του λένε: «Χτύπα τον Γιάννη για σε έχω φίλο», να κάνει και να ξέρει ότι μπορεί να κάνει επιλογές και να τις υποστηρίζει κ.τ.λ

4. Να μπορεί να μετέχει σε ομάδες : Να συνεργάζεται.δηλαδή όχι απλώς να είναι παθητικά υπάκουο, αλλά ενεργό μέλος της ομάδας και να παίρνει πρωτοβουλίες .Να ενδιαφέρεται για το τι θέλουν οι άλλοι ή πως νιώθουν οι άλλοι. Να υπακούει στους κανόνες της ομάδας.

5. Να είναι υπεύθυνο και ειλικρινές :Να αναγνωρίζει και να αναλαμβάνει τις συνέπειες των πράξεών του .

6. Να αναγνωρίζει τη διαφορετικότητα. Να μην τη φοβάται ούτε και να τρέφει εχθρικά συναισθήματα για το διαφορετικό. Παράλληλα θα πρέπει το παιδί να έχει καλή αντίληψη για τον ίδιο τον εαυτό του και να αποδέχεται τόσο τα θετικά όσο και αρνητικά του στοιχεία.

Η απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων και θετικών συμπεριφορών από τα παιδιά προϋποθέτει ότι οι γονείς πρώτα κατέχουν αυτές τις δεξιότητες που θα διευκολύνουν την ομαλή κοινωνικοποίηση και την φυσιολογική συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. 

Από την άλλη πλευρά, ένα υγιές σωματικά και συναισθηματικά παιδί, που κοινωνικοποιείται ομαλά, θα ανατροφοδοτήσει θετικά την οικογενειακή λειτουργία και τις σχέσεις των μελών της.

Στεργιανή Μαντζιούρα

Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια 

Επιστημονικά υπεύθυνη Κέντρου Παιδιού & Οικογένειας Αταλάντης

Εξωτερική Συνεργάτιδα κέντρου λογοθεραπείας- ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ